Opis herbu Sas
Istnieja nastepujace podstawowe odmiany herbu Sas:
Dlugosz
(1438): Dragovie alias Sassovie. In campo celestino coloris (s) lunam fulvi
aut aurei coloris deferentes, in cuius utroque cornu stella aurea depingitur,
et ex medio lune sagita cuspide sursum erecta. Genus Valachicum, ex montibus
et silvis provinciarum Russie, qui Poloniny nuncupantur, ducens originem.
Gens sui agrestis mores generis pro maioris parte imutans, ad potacionem proclivi.
Viri simplices, veraces, virtuosi, avduces, robusti, nullum officium petentes,
sed offusores sanquinis. Quia vidimus unum bene potantem cum optimo magno poculo
alias sklienicza. Hec familia post nactam nobilitatem in Riboticze
Premisliensi territorio, primam sue nobilitatis constituit domum, e quibus vir
illustris et et egregius Raphael, nostris temporibus eloquencia clariut 1570,
victor in theatro Bachi.
Paprocki (1584): Herb Sas, ktory tu przyniesion z Wegier, ma
byc pol miesiaca zolte, dwie gwiazdy na rogach, w posrodku strzala w polu blekitnem.
Pisze Dlugosz o przodkach, ze bywali viri simplices, veraces, virtuosi, audaces,
robusti, nullum officium petentes, sed effusores sanguinis, ktorego obaczywszy
wlosnosc, czytac bedziesz o przodkach, takze i o potomstwie, ktore ja znac moge
w tak szerokim krolestwie.
W roku 1236 wspomina Albertus Strepa w kronice swej, comitem Huyd, ktory za
panowania ksiazecia Dangiela przyszedl do Rusi z niemalem wojskiem Wegrow, i
tak potem od pomienionego ksiazecia zabawion, wielkie mu opatrzenie dal, o tym
pisze tymi slowy: Eo autem tempore comes Huyd cum non contemnendo exercitu vemit
ad ducem Leonem, Mazovian omnem, duce orbam cum Russis et Lituanis populabundi
peragraverunt. etc. etc. O czem potem w historyi miec bedziesz. Tamze tego opowieda
temi slowy: Is autem fuit vir magnanimus, cujus banderium insignitum erat defectuosa,
et duobus stellis, in medio sagitta accuta etc.
To tez ztad bacze, iz to familia byla mozna w krolestwie wegierskim, co sama
ta antiquitas jasnie okazuje, czerwone zlote, na ktorych ten herb wlasnie jest
wybity, ktore albo sami, albo wiec superintendenty bedac w mynnicach bic kazali.
Wieku mego wiele bylo potomstwa z tej familii w ruskich krainach znacznego.
Niesiecki (1743): Miesiac zolty na tarczy jak na nowiu, rogami
obiema prosto do gory obrocony, na kazdym rogu iego gwiazda o szesciu graniach,
we srzodku iego strzala zelezcem prosto do gory wyrychtowana, w polu blekitnym,
na helmie nad korona pawi ogon, ktory strzala przeszywa z prawej strony tarczy
w lewa; tak go opisuja Paprocki: o herbach fol. 547, Okolski tom 3 fol.195. Z tych drugi, poczatki tego herbu z Saxonii zasiaga, zkad sie tez Sasem zowie, z Saxonii do Wegier zaszedl, z kad Hrabia Hyud, wedlug swiadectwa Woyciecha Strepy, z niemalym woyskiem do Lwa Xiazecia Ruskiego przybywszy, y zwiazawszy sie z Litwa, Mazosze zpustoszywszy, gdy w nagrode swoich rycerskich dziel, krom inszych Podarunkow, ieszcze mu y krewna swoia bliska w malzenska lige oddal, osiadl w Ruskich kraiach, y w potomkach swoich, roznych Familii, ktore sie tym herbem pieczetuia, stal sie Oycem. Paprocki y ztad dochodzi, iak to kiedys mozny byl Dom w Wegrzech, ze czerwone zlote ztym herbem ich wybitym widziano, snac kiedy superintendentami bedac Przodkowie ich, w Minnicach taka monete bic kazali. Niektorzy ten herb caly z gory na dol przewrociwszy nosza, iako sie mowilo pod Garczynskiemi, Msciszewscy podobny do Sasa herb nosza, tylko ze strzaly nie klada (patrz Msciszewski), a gwiazd trzy u nich rzedem idzie. Dzidziulowie takze inszym ksztaltem tego herbu zazywaia, patrz w drugim tomie fol. 126.
Stupnicki (1854): Sas. W tarcze pola blekitnego jest mesiac
zolty niepelny jak na nowiu, obiema rogami do gory wystajacy, a na kazdym rogu
gwiazda o szesciu graniach, we srodku jego strzala zelezcem prosto do gory wyrychtowana,
a na helmie na korona pawi ogon przeszyty strzala z prawej tarczy w lewa. Poczatek
tego herba podaje Okolski z Saxonii, skad sie tez Sasem zowie; z Saxonii zaszedl
najpierw do Wegier, skad hrabia Hujd przodek domu tego z znaczna liczba wojska
przybyl do Halicza, i zwiazawszy sie z Lwem, ksiazecem Ruskim, z posilkami Litewskimi
wyruszyl na Mazowsze. W nagrode swoich rycerskich czynow otrzymal od tego ksiecia
krom znacznych podarkow i bliska krewne jego w malzenstwo, jakoz osiadl odtad
na Rusi i dal poczatek familiom tego herbu zazywajacym.
Ostrowski (1897): Sas, Sasowie, Dragowie. W polu blekitnem
nad polksiezycem zlotym, rogami do gory, strzala zwrocona zelezcem do gory,
miedzy dwiema szesciopromiennemi zlotemi gwiazdami. Nad helmem w koronie - ogon
pawi, przeszyty strzala w lewo. Jeden z najdawnejszych herbow w Polsce, mianowicie
na Rusi.
Leszczyc (1908): W polu niebieskiem zloty polksiezyc ku gorze
otwarty, ponad nim dwie gwiazdy zlote ze strzala w posrodku, na helmie piec
pawich pior, strzala przeszytych. Herb ten pochodzi z Saksonii i dlatego Sasem
zwany.
Kasprzycki (1935): Sas. Sasowie, Dragowie. W polu blekitnem
- polksiezyc zloty, rogami do gory, strzala, zwrocona zelezcem do gory, miedzy
dwiema szczesciopromiennemi zlotemi gwiazdami. Nad helmen w koronie ogon pawi,
przeszyty strzala w lewo. Labry blekitne podbite zlotem. Jeden z najdawnejszych
herbow w Polsce, mianowicie na Rusi; mial z Wegier przybyc, jak pisza Paprocki
i Okolski. Jednakze nie podaja go wszystkie rekopisy Dlugosza, miedzy ktoremi
i herbarz zwany arsenalski, ani rola marszalkowska Lanckoronskiego z 1461r.,
ani herbarzyk Ambrolego. Zapisow sadowych sredniowiecznych co do tego herbu
nie znajdujemy, a pieczecie w malej liczbie, dopiero z XV w. roznie go przedstawiaja.
Klejnotu sredniowiecznego tego herbu nie znamy. Ten brak zapisek tlumaczy sie
tym, ze klejnotaice mieli swoje posiadlosci na Rusi, mianowicie w Galicji, zdala
od widowni. Wedlug Dlugosza szlachta ta pochodzila by od woloskich osadnikow.
Gorzynski (1990): W polu blekitnym nad ksiezycem zlotym miedzy
dwiema takimi samymi gwiazdami szesciopromiennymi strzala srebrna. W klejnocie
nad helmem w koronie pawi ogon przeszyty strzala w lewo. Istnieja nastepujace
podstawowe odmiany tego herbu: Sas, Ksiezyc i Sas Pruski. Rod Dragow-Sasow przybyl
na Rus Halicku z Marmaroszu.
Szymanski (1993): Sas (zawolanie: Drag) - w polu blekitnym
ksiezyc zloty, a nad nim srebrna strzala rosocha do czola miedzy dwoma zlotymi
gwiazdami. Pojawia sie pierwszy raz w zrodlach pisanych w 1478 r.
Geneza Sasow
Rod Dragow - Sasow nalezy do rodow heraldycznych. Zasadniczym terenem wystepowania jest Rus Halicka i Litwa. Pojawia sie pierwszy raz w zrodlach pisanych w 1478 r.
Z Ksiazki przez X. Gaspra Niesieckiego Societetis Jesu, ktorey Tytul Korona Polska z Tomu 4 Foll. 43:
"Poczatki tego herbu z Saxonii zasiaga, z kad sie tez Sasem zowie. Z Saxonii do Wegier zaszedl, z kad Hrabia Huyd wedlug swiadectwa Woyciecha Strepy z niemalym Woyskiem do Lwa Xiazecia Ruskiego przybywszy, y zwiazawszy sie z Litwa, Mazowsze spustoszywszy, gdy w nad grode swoich Rycerskich dziel, krom inszych podarunkow, ieszcze mu y krewna swoia bliska w Malzenska Lige oddal. Osiadl w Ruskich Kraiach, a w Potomkach swoich roznych Familii, ktore sie tym Herbem pieczetuia stal sie Ojcem. Paprocki y z tad dochodzi, iak to kiedys mozny byl Dom w Wegrzech, ze czerwone Zlote z tym Herbem Ich wybitym widziano, snac kiedy Superintendentami bedac Przodkowie Ich, w mennicach taka monete bic kazali. Niektorzy ten Herb caly z gory nadol przewrociwszy nosza, iako sie mowilo pod Garczenskiemi. Msciszewscy podobny do Sasa Herb nosza, tylko ze strzaly nie klada, a gwiazdy trzy u nich rzedem idzie. Dziedzielowie takze inszych ksztaltem tego Herbu zazywaia".
Tyle... legena herbowa.
Kto jednak dowiedziec sie zechce, jak to z Sasami naprawde bylo, tego zapraszam do przeczytania ponizszego tekstu, opartego na informacjach zawartych w ksiazce Ludwika Wyrostka "Rod Dragow - Sasow na Wegrzech i Rusi Halickiej" (Krakow 1932)...
Przeniesmy sie do polnocno-wschodniego zakatku historycznego panstwa wegierskiego, niewielkiej gorskiej krainy, znanej ogolnie pod mianem Marmaroszu. Granice jej stykaly sie na polnocy z ziemiami Rusi Halickiej, na wschodzie z Moldawia, a na poludniu z Siedmiogrodem. Obszar ten we wczesnym sredniowieczu podlegal kolonizacji osadnikow niemieckich (Sasow), ktorzy pelnili sluzbe wojskowa na pograniczu siedmiogrodzkim, rusinskich, z dawna tam nielicznie wystepujacych, i wreszcie woloskich.
Sredniowieczne zapiski zrodlowe rozmaicie okreslaja Wolochow; od greckiego terminu Blachoi utworzyly sie kolejno formy pochodne: Blachi - Vlachi - Valachi. W slowianskich jezykach wystepuja pod nazwa Wlasi, Walasi lub Wolosi. Jedne zrodla uwazaja Wolochow za autochtonow na obszarze Siedmiogrodu i przyleglym, wywodzac ich od kolonistow rzymskich z okresu Trajana; drugie przesuwaja ich prasiedziby w kierunku poludniowym, w okolice dawnego Epiru i Illyrji, a nawet Macedonii.
W nastepstwie silnych ruchow migracyjnych i kolonizacyjnych Wolosi obsadzili pogranicze Marmaroszu, przejmujac zadanie obrony okolic przed koczowniczymi najezdzcami tatarskimi. W XIV w. rody woloskie, wierne krolowi wegierskiemu, wzrosly w bogactwa i znaczenie podczas wewnetrznych zamieszek. Na horyzoncie marmaroskim pojawil sie zasluzony w walce rod, ktory z ramienia Wegier zarzadzal Moldawia. W literaturze historycznej wystepuje pod mianem "Dragow - Sasow". Nazwa ta przyjela sie od imienia, a raczej moze przydomka faktycznego zalozyciela rodu, wojewody Sasa, potomka Draga. Nie sposob dzis dociec genezy slowa Sas. W jezyku madziarskim slowo to oznacza narod, wzglednie szczep germanski - Sasow. Wschodnie pogranicze Wegier, a zwlaszcza ziemia siedmiogrodzka posiadala spora liczbe ludnosci saskiej. Zyla ona w duzym odosobnieniu od innych mieszkancow kraju, co jednak nie wyklucza mozliwosci, ze na tym lub innym podlozu zawierala zwiazki z obcymi. Byc moze echem tych nieuchwytnych blizej wezlow rodowych jest wlasnie slowo "Sas", ktore mialo pierwotnie znaczenie przydomka a pozniej nazwiska calego rodu.
Pierwsi przedstawicieli Dragow - Sasow pojawili sie na Rusi Halickiej biorac udzial w procesie kolonizacji tych ziem, zapoczatkowanym przez krola Kazimierza w 1340 r. Ci potomkowie wojewodow moldawsko-marmaroskich otrzymywali darowizny za wierna i bardzo owocna sluzbe, zakladajac liczne gniazda w gorzystej, granicznej okolicy podkarpackiej, rozciagajacej sie na poludnie od grodu przemyskiego, i siegajac dalej na wschod az do brzegow Zlotej Lipy. Zadaniem ich byla obrona ziemi przed najazdami ze wschodu i dostarczanie zbrojnych wojow na kazda wyprawe bez wzgledu na jej charakter zaczepny lub obronny. Oprocz tego kazdy obdarowany zobowiazywal sie do stalego pobytu na Rusi. Wysluga byla dluga i uciazliwa. Osiasc na wschodzie bylo bowiem latwiej, lecz otrzymac nadanie i zostac nobilis znacznie trudniej.Osadnictwo to nalezalo do rodzaju wojskowego i znajduje precedensy jedynie w analogicznych ruchach przesiedlenczych rycerstwa zachodniego. Z chwila przesuniecia granic na wschod i ustapienia niebezpieczenstwa napadow ulegly zmianie takze obowiazki obronne na administracyjno-gospodarcze, oczywiscie z gotowoscia spieszenia pod bron na kazde zawolanie. W tej formie oddzialy Woloskie byly jedna wielka gromada sluzebna na Rusi. Z tego srodowiska wyrastaly domy Sasow, jako widomy znak dlugiej i ofiarnej sluzby na posterunku kresowym. Gniazda herbowe stawaly sie w tych warunkach niejako wierzcholkami wielopiennego krzewu, ktory wrastal korzeniami i galeziami we wszystkie komorki spoleczne na Rusi. Normalna droga rozgalezialy sie domy i zascianki, tworzac osrodki pochodne badz w poblizu glownego gniazda, badz na nowych terenach na wschodzie, nadanych lub zakupionych. Juz wkrotce rod Sasow wystepowal na Rusi Czerwonej bardzo licznie. Wedlug Notatow Jana Zamoyskiego, zawierajacych spis szlachty ruskiej w akcie holdowniczym w r. 1427, udzial Sasow w zjezdzie byl znakomity; zaden inny rod nie mial tylu przedstawicieli, ani tez nie reprezentowal tylu gniazd, co wlasnie rod Sasow: na 480 uczestnikow zapisano ich okolo 140. Jego przedstawiciele odgrywali doniosla role w stosunkach ruskich, zajmujac w skomplikowanej strukturze ustrojowej nie tylko wyzsze i najwyzsze, lecz takze posrednie a nawet niskie szczeble spoleczne. Poniewaz rozwoj wypadkow sprzyjal tendencjom emancypacyjnym klas nizszych, dokonywala sie zatem rozbudowa zasad dziedziczenia Sasa, dzieki czemu stal sie on naczelnym i liczebnie najsilniejszym godlem na Rusi, opanowujac terytorialnie stoki i podnoza Karpat.
Geneza Sasa wiaze sie zatem z Rusia Halicka. Podstawy tego herbu tkwia w fundamentach specjalnego systemu osadniczo - wojskowego na Rusi i w zwiazku z tym godlo to uleglo wielkim zmianom wewnetrznym i zewnetrznym. Poniewaz podobny ustroj dawal sie zauwazyc takze na wschodnim pograniczu Wegier, zatem mozna mowic poniekad o zwartym systemie obronnym przeciw wspolnemu nieprzyjacielowi. Polska byla jednak zagrozona w wyzszym stopniu, dlatego tez zasluzyla w dziejach na miano "przedmurza" kultury i chrzescijanstwa. W tym wielkim poslannictwie bral od samego poczatku udzial rod Dragow - Sasow - i na tym polega jego rola dziejowa.
Rody herbu Sas
Sasem pieczetowalo sie blisko 300 polskich rodzin szlacheckich - oto niektóre z nich:
Aleksandrowicz Arszenic Aslam AslamowiczBaczanski Baczewski Baczynski Badowski Balicki Bandrowski Baniewicz Bankowski Baraniecki Bardziejowicz Batowski Bejarski Bejowski Berestianski Bereznicki Berezowski Berezanski Bereznicki Berezynski Bibielski Bielinski Bieniewski Biernacki Bilawicz Bilewicz Bilinski Bilynski Biskowski Blisiewicz Blazejewicz Blazewicz Blazowski Bobaszynski Boberski Boczanski Bodrug Bodziewicz Bohoziewicz Bojarowski Bojarski Bojarzynski Bojeniecki Bondarzewski Bonowski Borkowski Boryczewski Boryslawski Bosacki Branski Branski Bratkowski Broszniewski Browczynski Brylewicz Brylinski Brynk Brzescianski Brzuski Buchowski Buczynski Bujarski Butkowski Buzdawicz Bylinski Bystrycki Byszynski
Charewicz Chaszczowski Chechlowski Cheslowski Chlopicki Chnatsko Chodakowski Chodkowski Cholodowicz Chomikowicz Chordynski Choslowski Chrustowski Cicylowski Ciemierzynski Cierciowicz Cieszkowski Cisowski Czajkowski Czapiewski Czarnora Czarnowski Czemierzynski Czepucha Czerkaski Czerpacki Czolhanski Czolowski Czuczepkowicz Czulewicz
Danejko Danilewicz Danilowicz Danilewski Danilowski Daniszowski Daszkiewicz Dekanski Delatynski Demkowicz Didkowski Dlugopolski Dmitraszko Dmitrowicz Dmoszycki Dmytrowicz Dnistrianski Dobrianski Dobrocki Dobrokanski Dobrowlanski Dobrzanski Dobrzajanski Dodajewski Dolinski Dolobowski Dolzanski Doroszewicz Dowrzycki Drohomirecki Drelachowski Drelichowski Drobnicki Drohobycki Drudz Druzbicz Dryniewicz Dubanowicz Dubracki Dubrawski Dubrowlanski Duchowski Duczynski Duminski Dunajewski Duniecki Duszynski Dwernicki Dwojakowski Dydkowski Dzieduszycki Dziedzicki Dziedziel Dziwiatkowicz Dziewulski Dzurkiewicz
Esymontowski
Falinski Fedkowicz Filonowicz Foland Fryzowicz Fugowski
Gaczynski Gadomski Galczynski Gileczynaki Giliczynski Gnylanski Golinski Golowiecki Grabowiecki Gusakowski Gusnianski Guttry Gwozdecki
Haczynski Hatajlowicz Holobut Holonowicz Holynski Hordynski Horodecki Horycki Hoszowski Hrebinski Hrebnicki Hubicki Huczernicki Hulecki Humecki Humiatycki Huniatycki Huniewicz Husakowski Husarowski
Ignaszewicz Ilnicki Izycki
Jablonski Jaminski Jamnicki Janiowicz Janiszewski Jasenicki Jasinski Jaworski Jermalowicz Jermolowicz Jugiewicz Jurewicz Jurgiewicz Jurkiewicz
Kaczkowski Kaleczycki Kalinowicz Kalnicki Kaminski Kaniowski Kanski Karbowski Kaczmarzewski Karczynski Karmazyn Kasprzykowski Kedzierski Kiedrowski Kierzkowski Kimakowicz Klaczkowski Klechniowski Kluczynski Klodnicki Kniazdworski Kniehinicki Kniehynicki Knihinski Koblanski Kobylanski Kobylinski Komarnicki Komorowski Konaszewicz Kopcienski Kopcinski Kopczenski Kopiecki Kopystynski Korczynski Kornalewski Korostenski Kotecki Kotlowicz Kozlowski Krajewski Krasnianski Krasnicki Krasowski Krechowiecki Kropiwnicki Krupicki Kruszelnicki Krynicki Krywecki Krzeczkowski Krzywczycki Kubicki Kuilowski Kulczycki Kulhanowicz Kulykowski Kumarnicki Kunicki Kupiecki Kuszczykiewicz
Lacki Leski Lesniekiewicz Leszczynski Lewandowski Liskowski Litynski Lubieniecki Labinowicz Lagorzewski Lodynski Lopuszanski Lostowski Lucki Lukawiecki
Macewicz Malikowski Monasterski Manczak Matkowski Medynski Mikulski Molitowski Morochowski Mosciszewski
Nahujowski Nanowski Nehrebecki Nowakowski Nowosielecki Nowosielski
Obertynski Odrzechowski Olegnicki Opolski Opryszowski Orlowski
Patylowski Paschalski Paslawski Pawlikowski Pielecki Podhorodecki Podluski Podmichalski Podwysocki Pohorecki Popiel Porudowski Prusinowski
Rastawiecki Radilowski Rajkiewicz Raszkowski Rolbiecki Rozlucki Rozniatowski Rozniewski Rubaszewski Rubinowski Rudnicki Rybnicki Rybotycki Rychlicki Rychlinski Rzesniewski Rzodkiewicz
Sarnowski Sasimowski Saski Sasowski Sasulicz Serednicki Sienaszkowicz Sernowski Siarczynski Sielecki Siemasz Siemiginowski Skotnicki Skolski Smereczanski Smolnicki Snitowski Somkowicz odm. Sosinski Sozanski Stanislawski Strutynski Stryjski Strzelbicki Stupnicki Sulatycki Swarczynski Swaryczewski Swiebodowski Swierzpot Szachnowicz Szandorowski Szczombrowski Szeniowski Szeptycki Szpakowski Szumlanski Swistelnicki
Tarnawski Tarnowiecki Tatomir Terlecki Tokarski Topolnicki Trachimowski Turczynski Turecki Turzanski Tustanowski Tychowski Tymowski Tysarowski Tyssowski Tyszewicz Tyzdrowski
Uhernicki Uhrynowski Ulnicki Uniatycki Urbanski Urocicki Uruski
Waczewski Wanczaluch Wasilkowski Wichlinski Winnicki Wislobocki Wislocki Witkowski Witwicki Wolanski Wolkowicki Wolosianski Wolosiecki Woloszowski Woryski Worytko Wyslobocki Wysoczanski Wyszynski
Zaplatynski Zatwardnicki Zawadzki Zawisza Zesielinski Zielinski Zubr Zubrycki Zukotynski Zurakowski Zuroch Zabinski Zeliborski Zerebecki.